الف) دسته ی شاخسی واخسی

شهر تبریز به عنوان پایتخت گردشگری جهان اسلام در سال ۲۰۱۸ از جمله شهر های مذهبی ایران است که با فرا رسیدن ایام سوگواری امام حسین (ع) چهره ی متفاوتی به خود می گیرد. مردم دیندار تبریز از ابتدای محرم و حتی چند روز قبل از آن با سیاه پوش کردن مساجد و حسینیه ها با پارچه های سیاه و پرچم های عزا ارادت خود را به سالار و سرور شهیدان نشان می دهند.

یکی از رسوم باسابقه و منحصر به فرد آذری ها در محرم مراسم “شاخسی واخسی” است که برخی آنرا قسمت تحریف شده ی کلمه ی شاه حسین و وای حسین می دانند. بعبارتی دیگر شاخسی واخسی عبارت ترکی شاه حسین و وای حسین گویان است. در این آیین جمعی از شاه حسین گویان اعم از پیر مرد و میانسال و یا حتی جوانان هم به صورت صف های طولانی شانه به شانه ی هم قرار می گیرند و در فاصله ی زمانی که خیابان را طی می کنند ذکر شاخسی واخسی را با صدای رسا تکرار می کنند. در ابتدای دسته یک نفر به عنوان “دسته باشی” حرکت می کند و اشعار مخصوصی را می خواند ، بقیه شاه حسین گویان اشعار وی را تکرار می کنند و بر سینه می زنند در انتها نیز با گفتن یا حسین به عزاداری پایان می دهند. هم چنین مداح دسته با قرائت نوحه ها و مداحی های دلنشین ، مظلومیت امام حسین (ع) و عظمت عاشورا را در قالب اشعاری جانسوز در مقابل دیدگان تداعی می کند.

استفاده از چراغ ها و فانوس هایی که در دست جمعیت روشن می شود در تاریکی شب جلوه ی خاصی به آیین می بخشد. در برخی از دسته های بزرگ مردان چوب های بزرگی برمی دارند و با حرکت دادن آن آمادگی خود را برای حضور در رکاب امام حسین (ع) اعلام می دارند که یادآور جمله ی “یا لَیتنی کُنتُ مَعهم فَافوز فَوزاً عَظیماً” می باشد.

با نزدیک شدن به تاسوعا و عاشورای حسینی شمار عزاداران این دسته بیشتر می شود بطوریکه در روز عاشورا شاه حسین گویان بعد از طلوع آفتاب کفن پوشیده و به عزاداری می پردازند. بهتر است بدانید که آیین هایی مانند “الله الله حُسینا وایَنا” و علم بندی شهرستان مراغه ، شاخسی واخسی تبریز ، علم گردانی روستای سیه سرای جلفا ، شبیه خوانی شهر بخشایش ، تخته زنی روستای فیروزه سالار آذرشهر ، عزاداری تیمچه مظفریه تبریز و مشعل گردانی روستای شیشوان عجب شیر از جمله آیین های عاشورایی در سطح استان آذربایجان شرقی هستند که همگی در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده اند.

ب) شبیه خوانی

یکی دیگر از مراسمات معمول تبریز در ایام محرم شبیه خوانی می باشد. شبیه خوانی در برخی از روستاها و شهر های استان آذربایجان شرقی مانند علمدار ، هریس ، مرند ، تبریز ، شبستر ، گرگر ، هشترود و مراغه اجرا می شود. شبیه خوانی مردم تبریز آنچنان حال و هوای وقایع ماه محرم بالاخص روز عاشورا و تاسوعا را در قالب نمایش در مقابل دیدگان به تصویر می کشد که گاه انسان تاریخ و زمانی که الان در آن است را فراموش می کند و خود را در سال ۶۰ هجری می بیند. در واقع شبیه خوانی صورت بازسازی شده از وقایع کربلا و مصائب وارده بر خانواده ی امام حسین (ع) است که در آن دو گروه اشقیا ( گروه باطل ) و امام خوان ها ( گروه حق ) ایفای نقش می کنند. اشقیا در لباس قرمز و بعضاً سیاه با صوتی هولناک و قیافه ای برافروخته و امام خوان ها در لباس سبز وقایعی مانند شهادت علی اکبر(ع) ، شهادت قاسم بن الحسن (ع) ، علی اصغر (ع) ، حضرت ابوالفضل العباس (ع) و مهمترین آن شهادت امام حسین (ع) را شبیه سازی می کنند. مردم مناطقی که شبیه خوانی در آنجا وجود ندارد برای دیدن این نمایش پرشور به تبریز سفر می کنند. این مراسم در آخرین روزهای عزاداری از جمله روز عاشورا اجرا می شود تا شاید اذهان انسان را در وصف صبر امامان و درک عظمت آن وقایع خیره بگذارد.

چنانچه قصد سفر به تبریز داشته باشید پیشنهاد می کنیم همین الان با ورود به سامانه رزرو هتل و بلیط هواپیما تورکام رزرو خود را انجام دهید.

الف) عزاداری حسینیه اعظم زنجان

اگر عبارت “پایتخت شور و شعور حسینی” به گوشتان رسید باید بدانید که منظور از آن بی درنگ شهر زنجان است. ارادت و عشق زنجانی ها به امام حسین (ع) مثال زدنی است به همین جهت افراد زیادی همه ساله از سراسر کشور خود را به پایتخت عشق رسانده و به جمع عزاداران زنجانی می پیوندند. مراسم عزاداری ثار الله در زنجان از اول تا سیزدهم محرم برگزار می شود اما آنچه سبب شده زنجان را در میان ۵ شهر مناسب برای سفر در ایام محرم قرار دهد ، عزاداری پر شور آنها در شب هشتم محرم یعنی تاسوعا می باشد. تمام اهالی زنجان در حسینیه اعظم این شهر که در محله ای به نام “سیدلر”قرار گرفته ، گرد هم آمده و یکصدا ندای لبیک حسین سر میدهند. در عزاداری آنها نه از طبل خبری هست و نه از زنجیر و دهل و … بلکه تنها قرائت مداحی های جانسوز و زمزمه ی آن از سوی خیل عظیم عاشقان حسینی ، سوگواری این شهر را برجسته کرده است. جالب است بدانید در استان زنجان ۱۳۰۰ هیئت مذهبی فعالیت دارند که از این تعداد ۷۰۰ هیئت در خود شهرستان زنجان فعالیت می کنند. حسینیه اعظم و زینبیه زنجان جزء بزرگترین تکیه های این شهر است که همه ساله عزاداران زیادی را جذب خود می کند.

ب) سیاه پوشی زنجانی ها

چند روز مانده به ماه محرم ، اهالی زنجان به پیشواز این ماه می روند و با سیاه پوش کردن مساجد ، حسینیه ها ، تکیه ها و موکب ها همه در می یابند که ماه محرم نزدیک است. در اواخر ماه ذی الحجه رخت عزا بر پوشش مردم زنجان از پیر گرفته تا جوان و حتی کودک دیده می شود تا جایی که در روزهای آغازین ماه محرم همه یک رنگ شده و رخت سیاه حسینی را بر تن دارند. این یک سنت تغییر ناپذیر در بین مردم ترک زبان زنجان است.

چنانچه قصد سفر به زنجان داشته باشید پیشنهاد می کنیم همین الان با ورود به سامانه رزرو هتل و بلیط هواپیما تورکام رزرو خود را انجام دهید.

طشت گذاری

آیین طشت گذاری یکی از قدیمی ترین آیین های عزاداری در بین مردم اردبیل به ویژه اهالی دارالارشاد است. در کتاب “فرهنگ عاشورا” اثر زیبای جواد محدثی در توضیح سنت طشت گذاری آمده است : “مراسم طشت گذاری مراسمی است که در ایام عزاداری اباعبدالله الحسین (ع) در اردبیل و سایر شهرستان های آن برگزار می شود. این سنت یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین (ع) در مقابل سپاه حر می باشد. به روایتی آن حضرت در روز ۲۷ ذی الحجه سال ۶۰ هجری آب مشک ها را در طشت ها ریخته و لشکر تشنه ی حر و حتی اسبان آنان را نیز سیراب کردند.” به اعتقاد بسیاری از محققان فرهنگ عاشورایی این آیین به پاسداشت اقدام جوانمردانه ی امام حسین (ع) برگزار می شود که در آن روز قافله ی امام حسین در دمای بسیار سوزان بیابان با لشکر حر مواجه شد. لشکر حر بسیار تشنه بود و آب در کاروان امام تا اندازه ای ذخیره شده بود. امام حسین دستور داد تا آب مشک ها را در طشت ها بریزند تا سربازان و اسب ها سیراب شوند. آنچه سبب شده است این حرکت امام منصوب به عزا شود این است که از همان تاریخ یعنی روز ۲۷ ذی الحجه سال ۶۰ هجری اختیار حرکت آزادانه کاروان امام از ایشان سلب گردید و کاروان ایشان تحت نظر سپاه کوفه قرار گرفت و شاید بتوان گفت از آن روز طوفان مصائب کربلا شروع به وزیدن کرد..
در این مراسم بعد از عزاداری دسته های زنجیرزنی و سینه زنی و ذکر مصیبت ، طشت هایی از جنس برنج و مس که مزین به نقوش مذهبی اند را در محل مخصوص قرار داده و در میان ناله و اندوه عزاداران آب داخل طشت ها می ریزند و دعای مخصوص می خوانند. عزاداران اردبیلی از آن آب به عنوان تبرک می خورند و یا با خود به خانه می برند تا اهالی خانه هم از آب متبرک بنوشند.

با وجود اینکه آیین طشت گذاری از دوره صفویه در اردبیل برگزار می شود و قدمتی چندین ساله دارد اما در سال های اخیر برگزاری این مراسم در سایر شهرستان های اردبیل ، استان های همجوار همچون آذربایجان شرقی ، آذربایجان شرقی ، گیلان ، مازندران ، زنجان و حتی برخی کشورهای همسایه مانند جمهوری آذربایجان رواج یافته است. این مراسم در اردبیل همه ساله روز ۲۷ ذی الحجه در مسجد جامع این شهر شروع شده و تا روز سی ام محرم ادامه می یابد. طبق یک رسم قدیمی شهر اردبیل به شش محله بزرگ تقسیم می شود. شروع طشت گذاری در سه روز مانده به محرم طوری برنامه ریزی شده است که هر روز در دو محله بزرگ شهر برگزار می شود. به نظر بسیاری از مورخان احداث جایگاه مخصوص طشت در مساجد اردبیل به دوران صفویه باز می گردد و مساجد این شهر جای مخصوصی برای طشت دارند و سکوهایی را برای این منظور به کار برده اند که از ویژگی های برجسته ی معماری مساجد اردبیل محسوب می شود. این آیین علاوه بر مساجد شهر در برخی منازل نیز اجرا می شود و طشت ها تا پایان ماه صفر در محل مخصوص نگهداری می شوند. قدیمی ترین طشت موجود در مساجد اردبیل متعلق به مسجد “بازار چاقو سازان” است که قدمت آن به عصرشاه عباس اول باز می گردد. در داخل و لبه ی این طشت نقش گیاه و ماهی حک شده و در لبه ی آن نیز عبارت “وقف نمود به حضرت عباس ۱۰۳۸” نقش بسته است.

چنانچه قصد سفر به اردبیل داشته باشید پیشنهاد می کنیم همین الان با ورود به سامانه رزرو هتل و بلیط هواپیما تورکام رزرو خود را انجام دهید.

الف) نخل گردانی

از دیگر شهرهای دیدنی که شایسته ی سفر در ماه محرم می باشد یزد است. شهر یزد با توجه به قدمت تاریخی و اصالت خود میتواند مقصد متفاوتی برای عزاداری در ماه محرم باشد چرا که رسوم و سننی در عزاداری ابا عبدالله دارد که هر گردشگری را برای سفر به آن دیار وسوسه می کند.
نخل گردانی یکی از مهمترین آداب عزاداری در یزد است. نخل در فرهنگ مردمان دارالعباده همان تابوت و جنازه مطهر ائمه اطهار خصوصا امام حسین (ع) است که مردم با چرخش آن به تشییعش می پردازند. نخل یک سازه از جنس چوب است که قسمت جلو و عقب آن از قطعه های کوچک و مشبک چوب به شکل نخلی بزرگ ساخته شده است و وسط آن با چوب اسکلت بندی شده است. برای پایه های آن چهار تکه چوب به صورت عمودی در چهار سمت آن و برای بلند کردن آن چند قطعه چوب به صورت افقی قرار داده اند تا حمل آن ممکن باشد. برای بستن آن تعدادی از خادمان حسینی از صبح روز هشتم محرم دست به کار می شوند. آنها بر روی نخل پارچه ی مشکی و در جلو و عقب آن خنجر ، آیینه های بزرگ و نیز یک سازه چوبی به شکل سرو نصب می کنند. در گذشته مراسم آذین بندی و آماده کردن نخل ها برای ایام عزاداری با یک فراخوان بین اهل محل یا آبادی انجام می گرفت. نخل ها پس از آذین بندی بسیار سنگین می شوند و وزن برخی نخل ها نظیر نخل میدان امیر چخماق یزد که از جمله نخل های بزرگ استان یزد محسوب می شود ، به چندین تن میرسد. روز عاشورا به هنگام بلند کردن نخل چندین تن از مردان محل با پاهای برهنه زیر پایه های نخل رفته و آن را به حرکت در می آورند و همچون جنازه ای باشکوه آن را از میان خیل عظیم جمعیت عبور می دهند. نخل گردانان نخل را تا مسیری می برند و آن را چندین بار دور حسینیه می چرخانند.مردم یزد برای این مراسم احترام و ارادت خاصی قائل هستند. مردم یزد در گویش محاوره به نخل “نقل” میگویند.
دکتر محمد علی اسلامی ندوشن می نویسد:” با آنکه نخل هیچ شباهتی به درخت خرما ندارد ، آن را به نام این درخت می نامند. شاید به این سبب که اصلش از جنوب غربی و منطقه بین النهرین است.نخل شباهت بسیاری به درخت سرو دارد و سرو در فرهنگ عامه یعنی جاودانگی و رشادت و آزادگی که یادآور حیات و خصایص امام مظلوممان می باشد.

ب) کتل بستن

در این رسم به اسب زین کرده ای که به طور خاص آراسته شده و پیشاپیش دسته ی عزاداری حرکت میکند”کتل” میگویند. در بعضی ایام به گردن اسب چند شال در رنگ های سرخ و سفید آویزان می کنند و سر و صورت اسب را با چند قطعه آیینه کوچک و یا قرآن زینت می دهند. همچنین گاه گاهی پارچه سفید خون آلودی را برپشت حیوان کشیده و چند قطعه چوب قرمز به نشانه ی تیر در پارچه فرو می کنند. محافظ کتل سر و صورت حیوان را نوازش می کند که به این حرکت نمادین “اسب و کتل” می گویند.

ج) دسته سقا

این آیین به این صورت است که گروهی از جوانان سیاه پوش که بازوبندی از قرآن مزین به پولک های رنگارنگ بر کتف خود می بندند ، لنگ قرمزی بر کمر خود بسته و مشک آب را روی دوش میگذارند. در صفوف مرتبی کنار هم می ایستند و با مداح هم خوانی می کنند. در انتهای دسته چند نفر آب را در جام حضرت ابوالفضل (ع) به مردم تعارف می کند.

د) مراسم جغجغه زنی

از دیگر رسوم نمادین یزد مراسم جغجغه زنی است که خیل نسبتا عظیمی از عزاداران حسینی در آن شرکت میکنند. در این رسم همه ی عزاداران دو قطعه چوب مخصوص و آماده شده برای این کار و یا دو قطعه سنگ در دست دارند. یک نفر مداحی میکند و عزاداران هم نوا با مداح این چوب ها را به هم میزنند. هدف از این رسم زنده کردن یاد و خاطره ی امام حسین (ع) در ذهن مردم است که دشمن با ایجاد سر و صدا اجازه نمی داد سخنانش در روز عاشورا به لشکریان کفر برسد. بعبارتی مراسم جغجغه زنی میتواند این پیغام را در پی داشته باشد پیروان آن حضرت اگر فقط دو قطعه چوب به عنوان وسیله ی جنگ با دشمنان امام حسین داشته باشند از مبارزه با لشکر کفر دریغ نمیکنند.

ه) جوش دوره

شاید تاکنون این مراسم را از تلویزیون یا جاهای دیگر دیده باشید به این صورت که عزاداران دایره وار ایستاده و سینه زنی می کنند. سینه زنان به صورت دایره وار می ایستند ، یک پای خود را جلو و پای دیگرشان را عقب می برند سپس پای راست را بلند کرده و به زمین میزنند و به دور علمی که وسط هیئت است میچرخند.مداح اشعار محزون حسینی را می خواند و سینه زنان آنرا تکرار میکنند.

چنانچه قصد سفر به یزد داشته باشید پیشنهاد می کنیم همین الان با ورود به سامانه رزرو هتل و بلیط هواپیما تورکام رزرو خود را انجام دهید.

طبق کشی

آیین طبق کشی مخصوص شهر قزوین است که هر سال باشکوه تر از سال قبل برگزار می شود. طبقی از چوب به ارتفاع یک و نیم متر و قطر یک متر تهیه می کنندکه بیشتر قسمت های آن آیینه کاری شده است. طبق استوانه ای شکل را بر سر گذاشته و حمل می کنند. آرامگاه امامزاده حسین(ع) از فرزندان امام رضا (ع) که در بین مردم قزوین به شاهزاده حسین معروف است ، محل تجمع دسته ها و هیئت های عزاداری در روز تاسوعا و عاشورای حسینی می باشد.

چنانچه قصد سفر به قزوین داشته باشید پیشنهاد می کنیم همین الان با ورود به سامانه رزرو هتل و بلیط هواپیما تورکام رزرو خود را انجام دهید.